Bomen over hout 2
Dit is deel 2 van mijn blogreeks over Verantwoorde houtbouw, waarin ik gemaakte claims over houtbouw bespreek. Met alle aandacht omtrent illegale houthandel afgelopen week heb ik besloten de volgorde van mijn blogs aan te passen. Vandaag bespreek ik twee claims, te weten ‘houtbouw draagt niet bij aan ontbossing’ en ‘een keurmerk garandeert een verantwoorde herkomst’.
Claim 2. Houtbouw draagt niet bij aan ontbossing
Hout (timber) voor de bouw van kantoren en woningen komt overwegend uit Europese productiebossen. In de grond-, weg- en waterbouw wordt nog wel veel met tropisch hardhout gewerkt. Alhoewel ‘timer logging’ voor de bouw en de meubelindustrie niet de hoofdoorzaak is van ontbossing (dat zijn de landbouw, veeteelt en palmolieplantages), mondiaal gezien draagt het wel in betekenisvolle mate bij aan bosdegradátie en daarmee verlies aan biodiversiteit. Dit is vooral aan de hand in Latijns-Amerika, Afrika en subtropisch Azie.
Claim 3. Een keurmerk biedt de garantie op een verantwoorde herkomst
Nederland kan een belangrijke rol spelen in het verduurzamen van de houtstromen vanuit de tropen[1]. Ze behoort namelijk tot een van de grootste importeurs van gezaagd tropisch hout in Europa. Dit heeft te maken met het feit dat tropisch hardhout wordt gebruikt voor kozijnen, ramen en deuren en in de grond-, weg- en met name waterbouw.
Noodzaak goed bosbeheer groeit
Het aandeel duurzaam hout is de laatste jaren gestabiliseerd, terwijl de noodzaak voor beter bosbeheer alleen maar groeit. Per minuut verdwijnen er volgens FSC NL 36 voetbalvelden aan bos wereldwijd. Dit gebeurt vooral in tropische bossen in de Zuid-Amerikaanse Amazone, het Afrikaanse Congobekken en Zuidoost-Azië. Ontbossing zorgt volgens het WNF voor 15% van de wereldwijde CO2-uitstoot en speelt dus een grote rol in klimaatverandering. Maar liefst tweederde van de dierenpopulatie wereldwijd is in de afgelopen 50 jaar verdwenen. In tropische gebieden lopen de soorten zelfs met 94% terug. Nooit eerder ging de achteruitgang van soorten zo snel als nu.
Duurzaam inkoop van hout
Vergeleken met andere Europese landen doet Nederland het qua duurzaam inkoop van gecertificeerd hout goed. Rond 60% van het tropisch geïmporteerd hout is gecertificeerd hout. Van plaatmateriaal van loofhout is 90% gecertificeerd. Als Europa 100% duurzaam hout zou inkopen kan er volgens IDH 18 mln hectare semi en natuurlijk tropisch bos beschermd worden en 100 mln ton CO2 worden opgeslagen.
Ook in Europa is het van belang om de laatste oorspronkelijke bossen te beschermen tegen houtkap. Roemenië herbergt tweederde van de onaangetaste oerbossen in Europa. Door een malafide netwerk met steun binnen justitie en bestuur wordt dit ernstig bedreigd. En wie wel eens in Franse naaldbossen komt, ziet dat men het daar ook zo nauw niet neemt met duurzaam beheer van eigen bos (kaalslag in de productienaaldbossen). Dit is ook te zien in het lage percentage (minder dan een kwart) duurzaam inkoop van gecertificeerd hout, zie figuur hierboven. Een Europese herkomst biedt dus nog geen garantie op een verantwoorde of duurzame herkomst.
Verantwoorde herkomst
Gek genoeg wordt er bij houtbouw maar weinig gesproken over de herkomst van het hout, de omstandigheden van de oogst (kap) en de impact op lokale gemeenschappen en diersoorten. Terwijl de duurzaamheid van hout (ea. materiaal) volgens Mark Kemna van FSC-NL valt en staat met een verantwoorde herkomst, ongeacht waar het hout vandaan komt. Slechts 15% van de bossen wereldwijd is gecertificeerd, nog eenzelfde deel heeft een beschermde status. Zo’n 70% is daarmee ‘vogelvrij’ verklaard.
Waar hout ook vandaan komt, een verantwoorde herkomst moet gewaarborgd worden.
Mark Kemna, FSC-Nederland
Toch groeit langzamerhand het bewustzijn dat, waar het hout ook vandaan komt, een verantwoorde herkomst gewaarborgd moet worden[3]. Dit betekent dat het hout aantoonbaar geoogst moet zijn met respect voor mens, dier en natuur. De essentie van duurzaam bosbeheer is: gebruik het bos, met in stand houding van de oorspronkelijke functies van het bos, denk aan zogenaamde ‘ecosysteemdiensten’ zoals biodiversiteit, CO2-opslag en waterberging, maar ook sociaaleconomische functies (van PEFC is bekend dat deze minder zwaar wegen). Gebruik nooit meer dan een bos aankan. Dit is aan te tonen met keurmerken zoals FSC en PEFC die staan voor hout uit duurzaam beheerd bos. Alle schakels in de keten die duurzaam geoogst hout verhandelen dienen dit keurmerk te dragen (Chain of Custody Certification).
Vertrouwen is goed, controleren is beter…
Een verantwoorde herkomst waarborgen vraagt echter om meer dan louter het bestellen of voorschrijven van gecertificeerd hout. Slechts 30% van de gemeenten controleert volgens FSC-NL op de juiste manier, namelijk door te werken met gecertificeerde aannemers of gecertificeerd hout dat is besteld ook daadwerkelijk wordt geleverd. En die controle is hard nodig. Nederland importeert FSC gecertificeerd hout uit alle hoeken van de wereld, inclusief beruchte regio’s waar onvoldoende garantie geboden kan worden over de herkomst van het hout. Daarbij is legaal (niet-fout) hout nog niet duurzaam (afkomstig uit een duurzaam en verantwoord beheerd bos) en komt witwassen van hout (‘timber laundring’) volgens het WNF met regelmaat voor. Zo komt illegaal hout ook als legaal hout België, Nederland en Duitsland binnen. Dertig procent aan illegaal hout wordt als legaal of zelfs duurzaam ingevoerd. De randen van Europa zouden ‘lekken’ en gecertificeerd hout moet concurreren met onduurzaam hout. De noodzaak voor meer toezicht op de houthandel wordt steeds evidenter, dat is ook te zien in recente mediaberichten over vervolging voor illegale houthandel.
Legaal hout is nog niet duurzaam
Volgens recent onderzoek naar de maatschappelijke- en milieurisico’s in de acht grootste exportlanden van tropisch hout zijn er nog teveel IMVO-risico’s (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen). Denk aan betaling onder het leefbare loon, buitensporig lange werktijden en schending van de rechten van werknemers. Verlies van habitat voor bedreigde diersoorten zoals Westerse laaglandgorilla’s en handel in de dieren voor consumptie (‘bush meat’) is ook een steeds groter probleem als gevolg van illegale houtkap en -handel. De Wereldbank denkt dat er jaarlijks zo’n 10 tot 15 miljard euro omgaat in de illegale houthandel, meldt het Wereld Natuur Fonds (WNF). Keurmerken zoals FSC en PEFC hebben hier slechts beperkte invloed op,. De corruptie is te groot en wijdverspreid om alleen aan te pakken. Bovendien is dit ook niet de taak van keurmerken. Binnen het eigen bos hebben certificeringsinstanties wel invloed op goede werkomstandigheden en het voorkomen van illegale activiteiten.
Keurmerken zijn het ‘beste dat we hebben’
Volgens partijen als Probos zijn keurmerken het ‘beste dat we hebben’, maar ze zijn het er ook over eens dat een keurmerk geen 100% garantie kan geven op een verantwoorde herkomst. Transparantie is volgens Greenpeace een fundamenteel onderdeel van elk systeem dat garanties wil bieden voor duurzame en verantwoorde productie en handel. Die transparantie is er volgens Greenpeace en Human Rights at Work onvoldoende. Een certificatiesysteem voor bosbeheer zou tenminste kaarten van gecertificeerde gebieden en audit rapporten publiekelijk toegankelijk moeten maken zodat derden dat kunnen verifiëren. Volgens FSC NL zijn in de internationale database van FSC (samenvattingen van) auditrapporten in te zien van vrijwel alle FSC-bosbeheerders. Blijkbaar is die informatie er dus (deels) wel, maar wordt er te weinig gebruik van gemaakt.
Samen voor een transparante keten
Partijen als Human Rights at Work, Houtwereld en Probos onderstrepen dat het een gezamenlijke verantwoordelijkheid betreft van alle partijen in de houtketen, markt èn overheid, om transparantie te geven over de ketenrisico’s en hoe die worden aangepakt. Dit vraagt ook van overheden dat zij een actievere houding nemen en het gesprek aangaan met leveranciers over de herkomst van in dit geval hout. Daarbij is van belang dat actuele IMVO-kennis over die ketens en herkomstlanden voor hen beter beschikbaar wordt, bv door heropening van een (I)MVO-loket. In andere ketens zoals de koffieketen wordt ervaring opgedaan met blockchain – een digitaal systeem waarin informatie over transacties opgeslagen wordt – om de herkomst, omstandigheden van grondstoffenwinning en verwerking en ontwikkeling van de prijs beter zichtbaar maken. Dit zou voor hout ook een idee zijn, zodat sjoemeling met de herkomst moeilijker wordt en controle ervan juist makkelijker.
[1] Bos, hout en de houtketen in Nederland, Probos september 2020.
[2] ‘Tweederde van de dierenpopulaties is verdwenen’, Trouw, 10 september 2020.
[3] Mark Kemna FSC-NL & Gijs Breukink WNF, event ‘Verantwoord bouwen met hout’, 22 september 2020